Сож і Прыпяць герояў сустракаюць!

80 гадоў таму, 26 лістапада 1943 года, у выніку Гомельска-Рэчыцкай наступальнай аперацыі быў вызвалены Гомель – першы абласны цэнтр нашай рэспублікі.

Важны чыгуначны вузел – горад над Сожам – у гады Вялікай Айчыннай вайны быў адным з галоўных апорных пунктаў так званага ўсходняга вала – глыбока эшаланаванай абарончай лініі, якая па разліках нямецкіх акупантаў павінна была стаць непераадольнай перашкодай на шляху Чырвонай Арміі. У ходзе Гомельска-Рэчыцкай наступальнай аперацыі злучэнні і часткі Беларускага фронту імкліва прасунуліся наперад, магутным ударам у тыл праціўніка перарэзалі чыгуначную лінію Гомель – Калінкавічы і 18 лістапада 1943 года вызвалілі Рэчыцу. Затым яны накіраваліся да Гомеля.

Зноў свабодны

У мемуарах «Салдацкі абавязак» камандуючы Беларускім фронтам Канстанцін Ракасоўскі адзначыў: «Выхад ударнай групоўкі фронту ў глыбокі тыл непрыяцельскіх войскаў, якія абараняліся ў раёне Гомеля, удалыя дзеянні 3-й арміі Гарбатава, якая нанесла раптоўны ўдар справа ў напрамку на Быхаў, і моцны націск на праціўніка ў цэнтры часткамі 63-й і 11-й армій вымусілі гомельскую групоўку ворага да паспешнага адыходу». Да 25 лістапада 1943 года савецкія войскі прасунуліся на глыбіню 70 км, дасягнулі ракі Бярэзіны і, фарсіраваўшы яе, захапілі плацдарм на поўдзень ад Жлобіна, а затым абышлі Гомель з захаду. Войскі правага крыла фронту сіламі 50-й і 3-й армій вызвалілі Прапойск (цяпер г.Слаўгарад), Карму, Журавічы, выйшлі да Дняпра ў раёне Новага Быхава, ахапіўшы Гомель з поўначы. Раніцай 26 лістапада стралок 1-й роты 39-га стралковага палка 4-й Бежыцкай стралковай дывізіі яфрэйтар М.І. Васільеў узняў Чырвоны сцяг на паўразбураным будынку гарадской электрастанцыі, а літсупрацоўнік Чырвонаармейскай газеты «Сцяг саветаў» 11-й арміі лейтэнант Г. В. Кірылюк – на пажарнай каланчы. Гомель быў першым абласным цэнтрам БССР, які зноў стаў свабодным.

Поспехам наступальнай аперацыі актыўна садзейнічалі партызаны Гомельскага і Палескага партызанскіх злучэнняў пад камандаваннем сакратара Гомельскага абкама КП (б) генерал-маёра Іллі Кожара і сакратара падпольнага Палескага абкама партыі палкоўніка Івана Ветрава. У мэтах выканання пастановы ЦК КП (б) ад 24 чэрвеня 1943 г.

«Аб разбурэнні чыгуначных камунікацый праціўніка метадам «рэйкавай вайны» байцы гэтых партызанскіх злучэнняў узрывалі чыгуначныя пуці і масты ў тыле варожых войскаў, паралізавалі рух на напрамках Жыткавічы–Калінкавічы, Калінкавічы–Жлобін, Оўруч–Мазыр, пазбаўлялі фашыстаў магчымасці аказваць Гомельскай групоўцы праціўніка падмацаванне, перакрывалі шляхі адступлення фашысцкіх войскаў.

Прыклады адвагі

Пры вызваленні роднай беларускай зямлі многія чырвонаармейцы і партызаны паказвалі прыклады адвагі. Адзін з такіх герояў – старшы лейтэнант Пётр Вінічэнка, камандзір мінамётнай роты 858-га стралковага палка 283-й Чырванасцяжнай Гомельскай стралковай дывізіі, удастоены высокага звання Героя Савецкага Саюза. З узнагароднага ліста: «... асабліва мужна і адважна паводзіў сябе тав. Вінічэнка ў баях за моцна ўмацаваны апорны пункт немцаў на шашы Гомель-Магілёў у сяле Сялец-Халопееў 25 лістапада 1943 года. Падыходзячы да сяла, Винниченко заўважыў рух аўтамашын суперніка на шасэ. Сабраўшы групу чырвонаармейцаў, павёў іх напярэймы суперніку. Больш за 35 трупаў варожых салдат ляжала вакол жменькі адважных байцоў. Захоплена 15 аўтамашын, 350 вінтовак, склады з харчаваннем, боепрыпасамі і іншай маёмасцю…».

За дзейсныя баявыя дзеянні асабоваму саставу, які ўдзельнічаў у баях за вызваленне Гомеля, аб'яўлена падзяка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага, 23 частках і злучэнням, якія вызначыліся пры вызваленні горада, прысвоена ганаровае найменне Гомельскіх. Радзіма салютавала героям-вызваліцелям Беларускага фронту дваццаццю артылерыйскімі залпамі з 224 гармат. У год 65-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкі горад Гомель узнагароджаны вымпелам «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны».

пераправа праз раку Сож

…Гомель вырасце новы

Байцы і камандзіры, беларускія партызаны замест некалі квітнеючага горада ўбачылі абгарэлыя будынкі школ, бальніц, клубаў, разбураныя чыгуначныя збудаванні, прамысловыя прадпрыемствы, масты. Франтавой спецыяльны карэспандэнт газеты «За Савецкую Беларусь», будучы народны паэт БССР Пімен Панчанка, які пабываў у тыя дні ў вызваленым горадзе, напісаў:

«И сбылась мечта: Сож и Припять героев встречают!
В Гомель танки вошли – путь костями врагов устилают.
И я знаю, пока чужаки догнивать будут в чаще сосновой,
Станут здания светлы, высоки.
Гомель вырастет новый».

Нароўні з іншымі аб'ектамі пачалося інтэнсіўнае адраджэнне Гомельскага чыгуначнага вузла – аднаго з найбуйнейшых на дарозе. На яго тэрыторыі былі цалкам знішчаны паравознае і вагоннае дэпо, сродкі сігналізацыі і сувязі, масты праз раку Сож і пуцеправоды. Чыгуначнікі і жыхары Гомеля заняліся аднаўленнем разбураных прылад і збудаванняў: у кароткія тэрміны яны адрамантавалі і паклалі дзясяткі стрэлачных пераводаў, прыступілі да рамонту шляху, узвядзення чыгуначных будынкаў і збудаванняў. На ўсіх участках работы вяліся ў асноўным вытворчымі калектывамі вузла. Да канца 1944 года пачалі функцыянаваць амаль усе аб'екты паравознай і вагоннай гаспадаркі, шляхі, сувязі і іншыя прылады.

Канстанцін Ракасоўскі на камандным пункце

Пра подзвігі – не забываць

Баі за вызваленне Гомеля атрымалі адлюстраванне ў спецыяльнай экспазіцыі абласнога музея ваеннай славы. Свята шануюць памяць аб бясстрашных воінах-вызваліцелях у Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Тут у адной з залаў размешчаны сюжэтныя фатаграфіі камандуючага войскамі Беларускага фронту генерала арміі К.К. Ракасоўскага і камандуючага 65-й арміяй генерала П. І. Батава, зробленыя восенню 1943 года на Лоеўскім плацдарме. Асаблівую ўвагу наведвальнікаў прыцягваюць партрэт і прабіты варожай куляй камсамольскі білет стралка 244-га стралковага палка 41-й стралковай дывізіі чырвонаармейца Н.Е. Шаўцова, які загінуў у лістападзе 1943 года пры фарсіраванні ракі Сож у раёне Гомеля. На бачным месцы і франтавыя фатаграфіі лістапада 1943-га, якія захавалі вулічныя баі ў Гомелі, сустрэчу гамяльчан з воінамі Чырвонай Арміі. Усё гэта служыць справе патрыятычнага выхавання падрастаючага пакалення, прапагандзе гераічных подзвігаў савецкіх воінаў і партызан у ходзе баёў за вызваленне роднай Беларусі.

Мікалай Шаўчэнка,
член Беларускага
саюза журналістаў